نماد  برکت سیستان و بلوچستان در حال انقراض

گاندو یا تمساح پوزه‌کوتاه ایرانی از دیدگاه مردم محلی سیستان و بلوچستان نماد برکت و آبادانی است؛ به همین دلیل ارزش زیادی در بین مردم این منطقه دارد. اما این حیوان در معرض خطرهای اقلیمی قرار دارد. 

به گزارش ایرنا، در میان حیوانات بومی ایران قدیمی‌ترین حیوان این سرزمین یا قدیمی‌ترین خزنده با عنوان تمساح پوزه‌کوتاه ایرانی که در اصطلاح محلی مردم جنوب سیستان و بلوچستان به گاندو مشهور است، خودنمایی می‌کند.
 
تمساح پوزه‌کوتاه ایرانی یا همان گاندو در مناطق جنوبی سیستان و بلوچستان و در رودخانه سرباز و در محدوده آب‌های چابهار و سرباز که تنها زیستگاه این گونه حیات وحش در ایران است، زندگی می‌کند. اما این روزها برخی عوامل طبیعی زیست این حیوان را به مخاطره انداخته است. 


تمساح پوزه‌کوتاه  جزو گونه‌های آسیب‌پذیر 

مدیر کل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان می‌گوید: به دلیل خشکسالی‌های پی‌درپی که از سال ۷۷ تا ۸۳ رخ داد، جمعیت بسیاری از این گونه‌ها تلف شدند. 

 «وحید پورمردان» می‌افزاید: در آخرین طبقه‌بندی که در سال ۲۰۰۵ به لحاظ ارزش و تعداد این گونه در دنیا انجام شد، تمساح پوزه‌کوتاه جزو گونه‌های آسیب‌پذیر تقسیم‌بندی شد به طوری که هم‌اکنون فقط 2۴۰۰ گونه در جهان زیست می‌کنند. 

وی ادامه می‌دهد: از دلایل دیگر انقراض تمساح پوزه‌کوتاه می‌توان به بروز سیلاب‌های سنگین در محل زندگی آن‌ها و خورده شدن نوزادان گاندو توسط تمساح‌های بالغ‌تر اشاره کرد. 

مدیر کل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان می‌گوید: تغییر در ترکیب آب شیرین رودخانه سرباز به خاطر نشت انواع آلودگی‌های شیمیایی مثل آفت‌کش‌ها، علف‌کش‌ها، قارچ‌کش‌ها، روغن موتور یا مواد شوینده نیز بر آینده این تمساح‌ها تأثیر منفی گذاشته است. 

وی ادامه می‌دهد: همچنین برخی از گاندوها در حین رد شدن از جاده‌ها به خاطر برخورد با خودروها کشته می‌شوند که البته تعداد این حوادث تأثیر زیادی بر آمار کلی مرگ و میر گاندوها ندارد. 


وجود ۴۰۰ گاندو  در سیستان و بلوچستان

پورمردان می‌گوید: بر اساس آخرین سرشماری‌ها حدود ۴۰۰ گاندو در سیستان و بلوچستان مشاهده شده و در کشور ما جمعیت این گونه رو به افزایش است. از طرفی به منظور ازدیاد نسل این گونه جانوری مرکزی با عنوان مرکز تکثیر در اسارت ایجاد شده است. 

وی ادامه می‌دهد: طول عمر گاندوها بین ۴۰ تا ۶۰ سال است که در صورت حفاظت از آن ممکن است بیش از ۶۰ سال نیز عمر کند. 

مدیر کل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان می‌گوید: طول گاندوهای نر ایرانی 3 متر و ماده‌ها 45/2 متر و میانگین وزن آن‌ها ۵۵۰ کیلوگرم است. 


ساخت عروسک شبیه‌سازی‌شده به گاندو

پورمردان می‌گوید: از یک سال و نیم پیش برای معرفی این گونه جانوری در معرض خطر اقداماتی در منطقه انجام شده است که از آن جمله ساخت عروسک شبیه‌سازی‌شده به تمساح پوزه‌کوتاه و چاپ تمبر با موضوع گونه‌های در معرض خطر به‌ویژه گاندو با همکاری اداره پست سیستان و بلوچستان است.  

وی می‌گوید: آموزش جوامع محلی در مواجهه با این گونه ارزشمند از دیگربرنامه‌های در دستور کار است که در این زمینه مردم محلی همکاری‌های بسیار خوبی تاکنون داشته‌اند.  وی ادامه می‌دهد: در زمینه پرورش و تجاری‌سازی گاندو شرط نخست حمایت از این گونه در معرض خطر انقراض است و سپس جوامع روستایی می‌توانند اقدام به جذب گردشگر در این زمینه کنند. 


جذب گردشگران 

مدیر کل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان می‌گوید: هم‌اینک در منطقه ریکوکش واقع در جاده قدیم سرباز - چابهار تمساح پوزه‌کوتاه با علم روز نگهداری می‌شود که این موضوع  باعث جذب گردشگران زیادی به این منطقه شده است.  

وی ادامه می‌دهد: گونه‌های در خطر انقراض به نوعی هویت ملی کشور ما محسوب می‌شوند و شهروندانی که حامی حیات وحش هستند، برای حمایت از این گونه‌های ارزشمند باید تلاش بیشتری کنند.


فرار گاندو از گرما با حفر کانال‌ در کنار رودخانه‌ها

گفته می‌شود گاندو از ۶۵ میلیون سال پیش تاکنون توانسته نسل خود را حفظ کند؛ از قرن‌ها پیش تاکنون با مردم سیستان و بلوچستان زندگی کرده و از احترام خاصی در میان اهالی منطقه برخوردار است به طوری که آن را نماد برکت و آبادانی می‌دانند. مردم معتقدند اگر این گونه جانوری از منطقه کوچ کند خشکسالی و قحطی آنجا را فراخواهد گرفت؛ به همین دلیل برای مراقبت از او و بقایش تلاش می‌کنند.

 این حیوان بر خلاف چهره خشن خود بسیار آرام است به گونه‌ای که طی چند دهه اخیر فقط ۲ مورد آسیب‌رسانی به انسان از طرف این حیوان در ایران گزارش شده است. 

این گونه به جز در ایران، در کشورهای نپال، پاکستان، هندوستان، بنگلادش، سریلانکا و بخش‌هایی از چین یافت می‌شود که بیشترین تعداد آن‌ها، در شبه‌قاره هند گزارش شده است. 
تمساح‌های ایرانی گوشتخوار از نوع شکارچی کمین‌گرا هستند که ماهیان، پرندگان، پستانداران اطراف رودخانه‌ها و حتی سگ‌ها را نیز می‌خورند. 

از رفتارهای جالب این موجود می‌توان به حفر کانال‌های عمیق در کنار رودخانه‌ها و ساخت آب‌گیرهایی برای زندگی و فرار از گرما اشاره کرد که عمق بیشتر این کانال‌ها تا ۱۵ متر می‌رسد که این می‌تواند به حفظ آب برکه‌ها و تالاب‌ها در فصول گرم سال یا در زمان‌های خشکسالی کمک کند. نوزادان گاندوها بسیار حساس هستند به طوری که در مقابل بی‌آبی و گرمای زیاد تلف می‌شوند.